به بهانه  ثبت جهانی جنگل های هیرکانی 

الف- ثبت جهانی چیست ؟ 

– میراث جهانی یونسکو

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در سال ۱۹۷۲ میلادی با هدف حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر که اهمیت جهانی دارند ،به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسیده است. سایت‌هایی که در این فهرست قرار می‌گیرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.

بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی‌ماندن در حیطه ی حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود .بنابراین، آثار منحصر به فرد و جایگزین ناپذیر، متعلق به هر مرز و بومی که باشند برای تمام بشریت ارزشمند محسوب خواهند شد.

– معیارهای لازم جهت ثبت یک اثر

الف-معیارهای اثر طبیعی

 •مکان باید حاوی پدیده ها و نواحی طبیعی برجسته ای باشد که زیبایی طبیعی استثنایی و اهمیت زیبایی شناختی دارند.

•مکان باید یک نمونه برجسته باشد که نشان دهنده مراحل مهم تاریخ زمین از جمله فرایندهای زمین شناختی مهم جاری در توسعه شکل زمین ها یا ویژگی های جغرافیایی و فیزیوگرافی مهم باشد.

• مکان باید نمونه برجسته ای باشد که منعکس کننده فرایندهای بیولوژیکی و اکولوژیکی مهم جاری در تحول و توسعه اکوسیستم های زمینی، دریایی، ساحلی و آب های شیرین و نیز گونه های گیاهی و جانوری است.

• مکان باید دربرگیرنده مهم ترین و برجسته ترین زیستگاه های طبیعی برای محافظت از تنوع زیستی از جمله گونه های در معرض خطر با ارزش جهانی از منظر علمی باشد.

ب- معیارهای فرهنگی

• مکان باید شامل یک شاهکار بشری باشد که دارای ارزش و اهمیت فرهنگی بوده و نمونه ای از خلاقیت و نوآوری بشر باشد.

• مبادله مهمی از ارزش های انسانی را در یک برهه زمانی یا در یک منطقه تاریخی از جهان را در زمینه توسعه معماری یا تکنولوژی، هنرهای تجسمی، شهرسازی یا طراحی فضای سبز به نمایش بگذارد.

• شاهدی منحصر به فرد و استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا تمدنی باشد که از بین رفته است.

• نمونه استثنایی از یک نوعی از ساختمان یا یک اثر یا چشم انداز معماری یا تکنولوژیکی باشد که مرحله ای مهم را در تاریخ بشر به تصویر بکشد.

•نمونه ای استثنایی از یک سکونتگاه سنتی انسانی، استفاده از زمین یا دریا باشد که نماینده یک فرهنگ یا تعامل بشر با محیط زیست است. به ویژه اگر تحت تأثیر تغییرات غیر قابل بازگشت، آسیب پذیر شده باشد.

•مکان باید مستقیم یا غیر مستقیم با رخدادها یا سنت های زنده، ایده ها، عقاید، آثار هنری یا ادبی که ارزش جهانی دارند، مرتبط باشد.

ب- ثبت جهانی جنگل های هیرکانی

طرح ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی از دوسال قبل کلید خورده و علیرغم درخواست کشورهایی چون آذر بایجان که خواهان ثبت جهانی این پهنه ارزشمند زیستی  به نام خود هستند در حال حاضر ایران و سه نقطه از جنگلها در گیلان سیاه رود رودبار-لیسار تالش و منطقه حفاظت شده گشت رودخان در فومن کاندیدای مطالعه و ثبت هستند.

حال باید ببینیم جنگلهای هیرکانی(گرگانی) که یک میلیون و ششصد هزار هکتار آن در ایران واقع شده است چه ویژگیهایی دارند که کاندیدای ثبت جهانی هستند.

۱-این پهنه سبز و زیست افزون،  ۳۵ میلیون سال قدمت دارد.

۲-تنوع گونه های جانوری و گیاهی منحصر بفرد دارد. 

۳-منطقه پرباران در یک اقلیم خشک ایجاد نموده است.

۴-کانون داغ زیستی جهان است.

۵-کریدور مهاجرت پرندگان است.

۶-بانک زیستی (ژنتیک ) است.

۷-از ویژگیهای طبیعی خاص مانند  غارها،آبشارها،سرخ دار برخوردار است.

۸-تاثیر مستقیم بر  اقتصاد و گردشگری منطقه دارد.

۹- صدها گونه گیاهی شناخته نشده در آن واقع است.

۱۰-گیاهان با منشا دارویی در آن وجود دارد. 

حال اگر دقت نظر خواننده محترم جلب شرایط ثبت یک اثر و سپس شرایط ویژه جنگلهای هیرکانی در نظر گرفته شود مشاهده می گردد که تقریبا تمام شرایط لازم و کافی برای ثبت جنگلهای باستانی و در معرض خطر هیرکانی وجود دارد.از طرفی از دست رفتن  نیمی  از این پهنه ارزشمند و غیر قابل جایگزین نشان از مدیریت اشتباه و در معرض انقراض این جاندار جان بخش دارد . بنابراین بر ما فرض میشود کمک کنیم تا این اثر منحصر بفرد به ثبت جهانی رسیده و بعنوان یک میراث ماندگار بشری از این پس حفاظت بهتر و اصولی تری از آن صورت پذیرد.

حال باید دید ثبت جهانی یک اثر چه مزیت هایی بدنبال خواهد داشت؟

ثبت یک اثر بعنوان میراث جهانی در یونسکو توجه جامعه جهانی را متوجه آن اثر نموده و ویژگیهایی به شرح زیر برای آن اثر ایجاد خواهد شد. 

مدیریت جهانی صورت می گیرد-یک فرصت جدید در اقتصاد و گردشگری ایجاد خواهد نمود -حفاظت و صیانت بهتری صورت خواهد گرفت –بهره برداری علمی خواهد شد  –ایجاد تعامل جهانی و ارتباط با مراکز علمی و تحقیقاتی دنیا صورت خواهد گرفت –دارای ردیف بودجه جهانی خواهد شد و…

– حال عملکرد ما مهم است .بسیار هم مهم است.مهر ماه ۹۷ قرار است کارشناسان یونسکو جهت بررسی شرایط و درستی آزمایی ادعاهای ایران وارد منطقه شوند. باید شرایط را درست نشان دهیم. نوع برخورد ما مهم است.حال چیزی را که داریم باید بلد باشیم درست عرضه نماییم. واقعیت تلخ این است که نوع بهره برداری امروز ما از جنگل خام خواری است. در حال حاضر تنها ۱۰ درصد جنگل‌های شمال ، پایدار محسوب می شوند مابقی به شدت شکننده هستند.ایران در میان شش کشور مخرب جنگل جهان قرار گرفته است. برداشت از جنگل بدون مطالعه و بدون جایگزینی انجام میشود . واقعیت تلخ تر کاهش نیمی از جنگلهای شمال در چهل سال اخیر بوده است.وقت آن است که به خود بیاییم ،خود را گرفتار لعن آیندگان ونفرین زمین و طغیان طبیعت نکنیم.کمک کنیم تا این اتفاق خوب بیافتد. 

برداشت بی رویه،آتش سوزی های ،انواع مختلف آفت ها ،آلودگی هوا، توسعه شهرها و جاده ها ،ایجاد و گسترش مزارع و تغییر کاربری های دیگر،رانش زمین ،سیل و…همه و همه از عوامل تهدید کننده حیات جنگل و افزایش شکنندگی آن است. با وجود این تهدیدات و در نظر گرفتن آن مزایا ،حکم عقل است که همه کمک کنیم تا ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی صورت پذیرد.

علی علیزاده ازبری