به قلم حجت الاسلام شايان؛جستاری در ویژگی های فقه جواهری/قسمت دوم

ضمن تشکر از همه خوانندگان گرامی و ناقدان محترم که نظرات تخصصی خودشان را در ذیل قسمت اول این مقال نوشتند؛لذا برای تبیین و توضیحات بیشتر و پاسخ به پرسش های مربوطه در ضمن پیگیری قسمت دوم این مقاله ؛بایدعرض نمایم که مراد از این سلسله نوشتار همانا تحقیق و تدقیق و تامل در”ویژگی ها و شاخصه های “اجتهاد و فقه جواهری” است.
هر چندکه چنانچه قبلا اشارت نمودم ظهوروبروزاین شیوه خاص اجتهادی عمدتادرکتاب “جواهرالکلام”مرحوم علامه محمدحسن نجفی است.وهمچنین تعابیربسیاربلندی ازبزرگان راجع به این تراث کم نظیرشیعی وجودداردمثلا امام راحل ره فرمودند：”اگرصدنفرجمع بشوندنمی توانندهمچنین کتابی بنویسند”ویاعبارتی ازشیخ مرتضی انصاری دیدم که راجع به دوکتاب یکی “وسایل الشیعه”مرحوم شیخ حرعاملی ودیگری همین کتاب “جواهر”مرحوم نجفی؛به طلاب تاکیدمخصوص داشته اند.اماهدف بنده صرفا تعریف وتجلیل ازاین کتاب گرانسنگ نیست بلکه چنانچه عرض شدبیان شاخصه هاوسبک وسیاق اجتهاد جواهری مد نظرم می باشد و اتفاقا شیوه هاو شاخصه های اجتهاد جواهری در متن و بطن خود نافی نگرش اطلاقی نسبت به کتب ونظرات بوده و موید استمرار اجتهاد و به معنای واقع مجتهد پرور است.بر اساس این شیوه در مباحث اجتهادی و فقاهتی نظرات فقهای مختلف اعم از متقدمین که عمدتا از زمان قدیمین “ابن جنید و ابن عقیل”وبعدشیخ مفید و سیدمرتضی و شیخ طوسی اصولی بوده اندوحتی کتب حدیثی علمای قبل از این بزرگواران که بعضا از کتب اربعه نیز می باشد و کتب متاخرین و معاصرین مورد امعان نظر قرار گرفته و جالب این است که مرحوم نجفی علیرغم اینکه به شدت تحت تاثیرمکتب اصولی وضداخباری مرحوم بهبهانی بوده وگرایش ضداخباری داشتنددرعین حال حتی کتاب حدایق شیخ یوسف بحرانی اخباری و نظراتش راموردمداقه علمی وفقهی قرارمی دادند و همانند سایر کتب فقهی از این کتاب نیزاستفاده علمی می نمودند و مهم تر اينكه آثار و کتب علمای فرق مختلف اهل سنت راهم موردمطالعه و بررسی و پژوهش قرارمی دادند و صد البته روش اجتهادی خودشان کاملا اصولی و فقاهت و اجتهاد مبتنی بر اصول و همراه با رد فروع به اصول بود درعین حال این انصاف علمی و وسعت نظر از خصوصیات اجتهاد جواهری است.ذکر این نکته خالی از لطف نیست که این حقیر در طول سالهای گذشته که توفیق تقریر نویسی دروس خارج فقه علما را داشته و بعضا نظرات کم ارج خویش را هم در ذیل این تقریرات منضم نموده ام مکرر باتمام وجود دریافته ام که این شیوه اجتهاد جواهری تا چه پایه و مایه در ژرف اندیشی و عمق اجتهاد شیعی موثر بوده است و باز هم می تواند تاثیرات عمیق تری داشته باشد.در این زمینه سخن فراوان است که فعلا به این اندازه بسنده می کنم.یکی دیگر از ویژگی های فقه جواهری نظم و ترتیب در پیگیری مباحث ابواب مختلف فقهی است که اصطلاحا موضوعات فقهی”تبویب”شده اند و منظم و مرتب و روشمند و پی در پی طرح مبحث گردیده و در ذیل عنوان هرباب از طهارت تا دیات شاهد گستردگی مباحث در همه ابواب بوده ایم که این امر زمینه گسترش و عمق مستمر مباحث کلیه ابواب را مداوم و مستمر ایجاد نموده است که این مهم علاوه بر نظم بخشی به بسط و توسعه مسایل فقهی کمک شایانی نموده و می نماید و زمینه را برای ایجاد معرکه آرا و نظرات و طرح و مناقشه و بررسی علمی فقهی منظم آن فراهم نموده است.آن چه که در نگارش تقریرات درس خارج فقه قصاص در مورد شرایع مرحوم محقق حلی مشهود بود اولا همین انضباط در نگارش و پیگیری منظم مباحث ابواب فقهی بود که دقیقا همین نظم توام بااستحکام استدلال مرحوم محقق حلی در شرایع باعث شده که صاحب جواهر سی سال وقت مصروف شرح کتاب شرایع نمایند ناگفته نماند که این شرح هم اصطلاحا به سبک “شرح مزجی”بوده یعنی اولا متن شرایع آورده شده و بعد مورد شرح قرار گرفته یعنی شرحی صرفا توضیحی یا توصیفی نیست بلکه شرحی توصیفی همراه با نقادی اجتهادی با استعانت ازشیوه های اصولی است وبسیاردیده شده که نظرات صاحب جواهر(شارح) متفاوت از نظرات ما تن (مرحوم محقق اول )زبوده است. در عین حال بعد از صاحب جواهر نیز این روش( اجتهاد جواهری ) مورد استفاده اهل علم و فضل خاصه فحول اهل علم و فقه بوده است.ان شالله در قسمت بعدی پیرامون توجه به نقش زمان و مکان و اهمیت آن در فقه جواهری خواهیم پرداخت.…ادامه دارد